Tiếp tục hành trình, tôi liên tục bẻ lái bởi những khúc cua ngoằn ngoèo, càng đi càng mát rượi, ngồi trong xe bon bon hít thở không khí trong lành của rừng, của núi, của hương hoa trái thơm ngào ngạt, đường vắng hoe, thi thoảng lại gặp một hai nông dân dong đàn trâu, đàn bò, đàn dê, lùa đàn vịt,…dọc bờ sông Phó Đáy. Hỏi một chị dân tộc Dao Tiền đang lùa đàn vịt bầu con nào cũng to béo. Tôi đùa chị, có bán vịt không? Không bán! Nuôi nhiều vậy bán bớt lấy tiền mua sắm thứ khác, ố mình nuôi vịt để lấy thịt ăn thôi, thi thoảng có khách đến chơi thịt làm rau ăn đỡ phải đi chợ mua. Thế hôm nay tôi ở lại thịt một con làm rau nhé? Tôi nói bằng tiếng Dao. Chị nở nụ cười làm lộ hàm răng trắng ngần và bảo. Ơ anh cũng người Dao à. Ừ người Dao mà. Nếu ở thật thì thịt ngay chứ sợ gì, rồi chị hỏi lại, thế có ở thật không để còn bắt đấy. Đùa thôi anh còn lên xã, ở đây đến xã còn xa không? Chín cây nữa cứ thẳng đường đi, rảnh quay lại nhà chơi nhá, em mổ vịt đãi ăn cơm rượu xong ta còn páo dung…tôi trả lời bằng tiếng Dao, nhất trí…
Trường Trung học cơ sở Trung Minh được xây dựng khang trang.
Trung Minh là xã vùng cao đặc biệt khó khăn của huyện Yên Sơn, cách Trung tâm huyện lỵ trên bảy chục ki lô mét, những năm gần đây, cùng với sự đầu tư của Nhà nước thông qua các chương trình dự án, diện mạo của xã đã có bước khởi sắc. Cơ sở hạ tầng nông thôn từng bước được xây dựng đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi phát triển kinh tế văn hóa - xã hội của địa phương. Đồng thời, xã đang tích cực chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng sản xuất hàng hóa, thực hiện tốt các chính sách về xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống cho nhân dân.
Trong phát triển kinh tế, Trung Minh đã thực hiện tốt chủ trương về khai thác tiềm năng, lợi thế, tập trung thâm canh và khai hoang mở rộng diện tích nông nghiệp, phát triển chăn nuôi đại gia súc, gia cầm gắn với khoanh nuôi bảo vệ rừng. Tổng diện tích đất nông lâm nghiệp của xã trên sáu nghìn ha, trong đó trên một nghìn tám trăm ha rừng, gần một trăm năm mươi ha lúa, trên một trăm ha ngô, còn lại là khoai lang, lạc, chè, mía, đậu tương, rau màu và cỏ chăn nuôi. Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã Triệu Văn Thượng cho biết: - Trung Minh có tám thôn, bản, gần sáu trăm hộ, trên hai nghìn bốn trăm nhân khẩu, gồm bảy dân tộc anh em quần tụ về đây cùng sinh sống, như Dao; Mông; Tày; Nùng; San Chí; Pà Thẻn, Kinh. Năm mươi phần trăm dân tộc Dao, ba mươi phần trăm dân tộc Mông, còn lại các dân tộc khác. Đồng bào sống đoàn kết, thương yêu đùm bọc giúp đỡ lẫn nhau cùng làm ăn phát triển kinh tế, tìm hiểu phong tục, tập quán, văn hóa xã hội giữa các dân tộc…Mấy năm gần đây, các chính sách hỗ trợ giảm nghèo tạo điều kiện cho nhân dân phát triển kinh tế được triển khai thực hiện hiệu quả. Từ năm hai nghìn không trăm mười một, đến năm hai nghìn không trăm mười chín, bằng nguồn vốn xây dựng nông thôn mới và Chương trình một ba lăm xã đã được đầu từ xây dựng các công trình trọng điểm, như nhà văn hóa thôn Khuôn Nà, Minh Lợi, Khuổi Bốc, cầu tràn liên hiệp Vàng On, liên hiệp Minh Lợi, phai thủy lợi Bản Ruộng, Trường phổ thông Trung học cơ sở bán trú, Trường Tiểu học cơ sở, Trường Mầm non, nhà công sở Ủy ban nhân dân xã, trạm y tế xã… kiên cố hóa gần hai ki lô mét kênh mương đúc sẵn…một phần ngân sách phát triển hỗ trợ mua giống trâu cái sinh sản cho hai mươi sáu hộ. Trong đó có mười bốn hộ nghèo, mười hai hộ cận nghèo với số tiền trên hai trăm triệu đồng cho Bản Pình, Bản Pài, Vàng On, Minh Lợi…cải tạo đường đi lối lại và xây dựng công trình nhà văn hóa, trường học Mầm non thôn Vàng On, trị giá trên năm trăm triệu đồng…
Trưởng thôn Vàng On, Giàng Seo Sình, dân tộc Mông cho biết: - Thôn có chín hai hộ, gần năm trăm nhân khẩu, chiếm chín mươi phần trăm dân tộc Mông còn lại dân tộc Dao, thôn chưa có điện lưới quốc gia thắp sáng, đường đi lại khó khăn. Tôi hỏi sao lại chưa có điện, Giàng Seo Sình bảo vì người dân Vàng On ở thưa không tập trung, có nhà ở tận trên núi cao nên việc kéo điện cũng khó khăn...Để hiểu thêm thực hư thế nào? Tôi lên đường đi Vàng On, đang loay hoay chẳng biết đi bằng cách nào thì anh Triệu Văn Thượng, Phó chủ tịch Ủy ban xã bảo, để em cử đồng chí Văn phòng đưa đi. Ok! Anh Lý Văn Hồng, dân tộc Mông, cán bộ văn phòng còn rất trẻ, anh sinh năm Nhâm Thân dong chiếc xe AirBlade đưa tôi lên Vàng On. Chiều buông, hai anh em tôi lên đường, men theo con đường đất, Hòa cứ thế vít ga ngọt lịm tay lái lụa, sành điệu đường núi nhiều đoạn cua gấp khúc mà Hòa cứ vèo vèo băng qua cả những chỗ ổ trâu làm tóe nước vương ra hai ven đường, phía trước thung lũng hiện lên ngôi nhà văn hóa, rồi điểm trường mầm non, chiếc cầu treo qua sông Phó Đáy, những ngôi nhà mái tôn dựng lên san sát ngay ngắn tạo thành bản làng, lác đác vài người dân gồng gánh địu củi từ trên nương về, đàn lợn nhà ai thi nhau réo đòi ăn chiều. Hòa bảo, thôn Vàng On đấy, tôi tìm chỗ để chụp hình, anh ơi lên lưng con đèo này chụp xuống mới đẹp, ngồi sau xe leo dốc cảm giác xe bốc đầu như diễn phim ấy, có đoạn hoảng quá nhẩy vội xuống xe, Hòa loạng choạng suýt ngã, phanh gấp lại Hòa hỏi? Có sao không anh, không! Nhìn quay lại hun hút dốc đứng, dưới là con sông Phó Đáy bé tí bằng ngón tay ngoằn ngoèo như môt chú rắn dây hoa cả mắt…Hòa bảo, thôi ta đi đường dưới xa một tí cho đỡ dốc, nhưng đường bẩn và nhiều ổ trâu đấy, lại cắm dốc lao vun vút, nhắm mắt lại đành phó mạc cho số phận, vèo cái đã hết dốc, qua cầu treo ngược sông Phó Đáy mặt trời đã rơi xuống bên kia núi. Vào nhà anh Giàng Seo Lềnh, dân tộc Mông, trong nhà tối om, Lềnh mở điện trong nhà bóng điện lập lòa sáng, tôi hỏi điện ở đâu đấy, Lềnh bảo củ điện tự lắp đấy, nhà nào cũng có à, nhà nào gần sông thì có, nhà nào trên núi cao thì không có vì xa sông mua dầu đốt thôi…Tìm hiểu được biết nguyên nhân chưa có điện là do dân Vàng On ở thưa thớt, lại đèo núi treo leo, gập ghềnh khó khăn…lúc này tôi mới có dịp quan sát, trong nhà Lềnh lúa vừa thu hoạch hương thơm ngào ngạt, gian bếp xếp đầy những nông sản bí đỏ, gừng nằm lăn lóc trong nhà, quanh sân đàn gà đang thi nhau bới đám ngô, dưới ao đàn cá bì bõm bơi lội kiếm mồi, Lềnh lấy nước ra rót mời khách uống và bảo: Thôn Vàng On, chẳng còn hộ nào đói đâu anh, chỉ nghèo thôi, thiếu cái điện của Chính phủ, đường xá đi lại khó khăn anh thấy mà, nông sản làm ra không bán được, cứ phải chờ đến phiên chợ mới mang đi bán, mà người bán nhiều hơn người mua đấy… Nhà nào cũng chăn nuôi gia súc, gia cầm nhưng cũng chỉ nuôi nhỏ lẻ trong gia đình để cải thiện bữa ăn thôi chứ, không nuôi tập trung thành trang trại.
Rời nhà Lềnh, đến thăm điểm Trường Mầm non các cháu học sinh đã nghỉ hết chỉ còn lại cô giáo Vũ Thị Hồng Nhung, cô bảo các cháu mẫu giáo ở đây đa số hộ nghèo, được miễn thu học phí, chỉ góp tiền ăn thôi, quanh trường có cây xanh che bóng mát thoáng đãng sạch sẽ, gọn gàng, ngăn nắp, dụng cụ học tập được trang bị tương đối đầy đủ.
Bản Pình là thôn tiêu biểu của xã, trưởng thôn Chu Văn Dần chia sẻ: mấy năm gần đây nhờ chính sách của nhà nước, Trung Minh được đổi thay rõ ràng, Trung tâm xã có chợ, để bà con các dân tộc giao lưu mua bán hàng nông sản, có đường rải nhựa lên đến huyện Chiêm Hóa tiện lắm anh, nhờ vậy mà nhiều hộ làm ăn khấm khá, hằng năm thu nhập từ hai đến ba trăm triệu đồng từ tiền chăn nuôi gia súc, gia cầm, kinh doanh dịch vụ hàng tạp hóa, như nhà ông Chu Tài Ngân; Đặng Văn Nhâm; Đặng Văn Tài, Đặng Văn Cường…xây được nhà kiên cố, mua được ô tô, làm phương tiện đi lại và vận chuyển hàng nông sản ở địa phương...tuy nhiên thôn vẫn còn tám hộ nghèo. Rồi đến trạm y tế, trường học từ Mầm non đến Trung học cơ sở được xây dựng khang trang, đủ cho con em các dân tộc trong xã đến tuổi được đến lớp học hành. Thầy giáo Lương Văn Ngừng, Phó hiệu trưởng Trường Tiểu học cho hay: - Trường Tiểu học có sáu điểm trường với hai ba giáo viên, điểm trường xa nhất đi chín ki lô mét như Bản Khẻ; Đèo Ải; Vàng On. Các điểm trường đều được xây dựng khang trang, nên đã cuốn hút rất nhiều con em các dân tộc đến tựu trường học và chuyện học sinh bỏ học như trước đây không còn xẩy ra nữa, hiện trường có gần ba trăm em học sinh là con em dân tộc thiểu số, trong đó dân tộc Dao chiếm năm mươi phần trăm; dân tộc Mông bốn mươi phần trăm; còn lại các dân tộc khác, các em học sinh đi học rất đều không phải vất vả đi vận động như trước đây, đồng bào dân tộc nhận thấy học con chữ cũng rất cần thiết cho cuộc sống, nên đã động viên con em đến lớp học hành.
Ngoài ra, xã tích cực phối hợp với Trạm Khuyến nông huyện tổ chức các lớp tập huấn theo nhu cầu của nhân dân; hướng dẫn kỹ thuật thâm canh, phòng trừ sâu bệnh trên lúa ruộng và các loại cây trồng trên nương, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật; triển khai các mô hình khuyến nông và nhân rộng mô hình trồng giống lúa mới, tăng cường chăn nuôi đàn gia súc gia cầm, hiện toàn xã có tổng đàn gia súc là trên bảy trăm con trâu, hơn một nghìn con lợn, trên năm mươi con bò, trên hai chục nghìn con gia cầm, hơn bốn héc ta ao nuôi cá… Tám mươi phần trăm số hộ gia đình được sử dụng điện lưới quốc gia, chín mươi phần trăm hộ được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh.
Bên cạnh đó, xã còn chỉ đạo các thôn bản triển khai cho đồng bào trồng rừng theo kế hoạch. Năm 2019, chăm sóc rừng trồng đảm bảo chất lượng theo quy trình kỹ thuật, phối hợp với cán bộ kiểm lâm phụ trách xã tổ chức tuyên truyền Luật Lâm nghiệp năm 2017 đến toàn thể nhân dân trên toàn xã, tăng cường công tác quản lý, bảo vệ rừng và phòng cháy chữa cháy rừng. Trong năm qua trên địa bàn xã không để xẩy ra cháy rừng. Phối hợp rà soát diện tích rừng tự nhiên thực hiện việc chi trả hỗ trợ kinh phí theo Nghị định 75/NĐ-CP của Chính phủ; toàn xã có gần hai nghìn ha rừng được hỗ trợ trên bảy trăm triệu đồng chi trả cho các hộ nhận giao khoán bảo vệ rừng theo đúng quy định. Trồng mới trên một trăm ha rừng, góp phần từng bước nâng cao đời sống của người trồng rừng, cải tạo đất, bảo vệ môi trường. Xử lý nghiêm việc lấn, chiếm, sử dụng đất lâm nghiệp sai mục đích, thỏa thuận với nhân dân ký cam kết trồng rừng và bảo vệ rừng theo quy định của pháp luật.
Tăng cường tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cho nhân dân về bảo vệ và phát triển vốn rừng, từ đó người dân nâng cao ý thức, chủ động trong công tác phòng cháy chữa cháy rừng, kiện toàn tổ quản lý, bảo vệ rừng và chống buôn bán lâm sản trái phép. Nhờ vậy mà, trên địa bàn đã không còn tình trạng phá rừng làm nương, khai thác lâm sản và săn bắn động vật hoang dã trái phép. Cùng với làm tốt công tác quản lý, bảo vệ rừng, Trung Minh tập trung khai thác hiệu quả lợi thế, vận động bà con tại các bản có bãi chăn thả tự nhiên khoanh vùng phát triển chăn nuôi đại gia súc, duy trì đàn trâu, bò, lợn, dê, đồng thời quan tâm phòng, chống dịch bệnh và đói rét cho đàn gia súc...
Nhờ đoàn kết các dân tộc cùng với sự cố gắng nỗ lực của đội ngũ lãnh đạo xã sự đồng thuận của đồng bào các dân tộc trong xã, nên Tổng sản lượng lương thực năm 2019 gần một nghìn sáu trăm tấn/năm, đạt một trăm lẻ năm phần trăm kế hoạch, thu nhập bình quân đạt gần mười tám triệu đồng/người/năm và hoàn thành 11/19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, theo Phó Chủ tịch xã Triệu Văn Thượng, đến hết năm 2019, Trung Minh vẫn còn gần 50% hộ nghèo. Trong định hướng phát triển kinh tế những năm tiếp theo, để giảm nhanh tỷ lệ hộ nghèo, Trung Minh tập trung đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu sản xuất theo hướng hàng hóa, mở rộng việc tiêu thụ các sản phẩm nông sản như lúa, ngô, lúa nếp đặc sản, lúa cẳm... Đẩy mạnh phát triển chăn nuôi đại gia súc, chủ động thức ăn bằng việc chuyển những diện tích đất kém hiệu quả sang trồng cỏ, gắn với thực hiện tốt công tác bảo vệ và phát triển rừng, mở rộng nghề truyền thống thêu hoa văn trên vải. Đây có thể được coi là điều kiện quan trọng để Trung Minh triển khai các chương trình mục tiêu phát triển kinh tế trong những năm tới. Đồng thời, sẽ là bước đột phá trong việc chuyển đổi sản xuất theo hướng hàng hóa để xã thực hiện tốt mục tiêu giảm nghèo bền vững.
Tạm biệt Trung Minh, trong một sáng mùa hạ tiếng ve sầu kêu ran khắp cả núi rừng như dàn nhạc giao hưởng xua đi nỗi nhọc nhằn của người dân làng quê phố núi.
Bàn Minh Đoàn
