Có thể nói, chính quyền ở nước ta được xác lập ngay từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập ngày 2/9/1945 khai sinh ra Nhà nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Tuy nhiên, Nhà nước ta lúc đó mới chỉ có một bộ máy hành chính mang tính chất lâm thời. Để bảo đảm tính pháp lý và uy tín của Nhà nước ta trước toàn thể nhân dân và cộng đồng thế giới, mặc dù tình hình lúc bấy giờ cực kỳ khó khăn, phức tạp: giặc ngoài thù trong tìm mọi cách chống phá ta quyết liệt, cùng những khó khăn về chính trị, kinh tế, xã hội đang diễn ra găy gắt... Bác Hồ đã chỉ ra rằng: “Phải bầu ngay Quốc hội càng sớm càng tốt. Bên trong thì nhân dân tin tưởng vào chế độ mình. Trước thế giới, Quốc hội do dân bầu ra sẽ có giá trị pháp lý không ai có thể phủ nhận được”. Bởi vậy, ngày 8/9/1945, Bác Hồ đã ký Sắc lệnh số 14/SL, quy định trong thời hạn 2 tháng kể từ khi Sắc lệnh trên được ban hành sẽ mở cuộc Tổng tuyển cử. Sắc lệnh quy định thể lệ bầu cử theo phổ thông đầu phiếu, trực tiếp và bí mật (bỏ phiếu kín). Tất cả gái trai 18 tuổi đều có quyền ứng cử, không phân biệt giàu, nghèo, tôn giáo, dòng giống...”.
Bác Hồ bỏ lá phiếu bầu cử tại Hà Nội năm 1960. Ảnh tư liệu
Lo sợ cuộc Tổng tuyển cử sẽ hợp pháp hóa chính quyền cách mạng trên thế giới nên kẻ thù của cách mạng - các đảng phái phản động tìm mọi cách phá hoại, kể cả việc công khai tuyên truyền, nói xấu, vu cáo Việt Minh, kêu gọi tẩy chay Tổng tuyển cử. Trước tình hình đó, một mặt, Chính phủ lâm thời và Chủ tịch Hồ Chí Minh kiên quyết bác bỏ mọi luận điệu tuyên truyền, lừa bịp của kẻ thù, mặt khác thực hiện các biện pháp cần thiết để Tổng tuyển cử được tiến hành có hiệu quả, đúng kế hoạch.
Chủ tịch Hồ Chí Minh với tư cách là Chủ tịch Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa và Tổng bộ Việt Minh quyết định mời tất cả những người ngoài Mặt trận Việt Minh đứng chung danh sách ứng cử. “Hễ là người muốn lo việc nước thì đều có quyền ra ứng cử; hễ là công dân đều có quyền bầu cử. Không chia gái trai, giàu nghèo, tôn giáo, nòi giống, giai cấp, đảng phái, hễ là công dân Việt Nam thì đều có hai quyền đó”, mặt khác có những “nhượng bộ” nhất định để cuộc bầu cử thành công tốt đẹp.
Ngày 5/1/1946, Bác Hồ ra lời kêu gọi quốc dân đi bỏ phiếu, Người chỉ rõ: “Về mặt quân sự thì các chiến sỹ dùng súng đạn mà chống quân thù. Về mặt chính trị thì nhân dân dùng lá phiếu mà chống quân địch. Một lá phiếu cũng có sức lực như một viên đạn.
Cuộc Tổng tuyển cử, với sự tham gia của toàn thể quốc dân Việt Nam sẽ tỏ cho thế giới biết dân Việt Nam ta đã:
Kiên quyết đoàn kết chặt chẽ,
Kiên quyết chống bọn thực dân,
Kiên quyết tranh quyền độc lập”.
Hưởng ứng lời kêu gọi của Bác Hồ, từ sáng sớm ngày 6/1/1946, nhân dân ta trên khắp cả nước đã nô nức đi bỏ phiếu để bầu những đại biểu xứng đáng vào Quốc hội của nước Việt Nam mới, bảo đảm đúng kế hoạch và thắng lợi trên phạm vi cả nước. Lần đầu tiên trong lịch sử, mọi người dân Việt Nam từ 18 tuổi trở lên, không phân biệt nam nữ...đều được hưởng quyền bầu cử và ứng cử Quốc hội. Tại 71 tỉnh, thành phố của cả nước đã có trên 89% số cử tri đi bỏ phiếu, nhiều nơi đạt 95%. Cả nước đã bầu được 333 đại biểu Quốc hội, trong đó có 87% số đại biểu là công nhân, nông dân, chiến sỹ cách mạng, 10 đại biểu là phụ nữ, 34 đại biểu là người các dân tộc thiểu số. Bác Hồ ứng cử ở Hà Nội và đã trúng cử với số phiếu cao nhất: 98,4%.
Tổng tuyển cử thực sự là một cuộc vận động chính trị rộng lớn trên toàn cõi Việt Nam. Tổng tuyển cử là quyết định hết sức kịp thời, sáng suốt của Đảng và Bác Hồ, đáp ứng yêu cầu cấp thiết đặt ra lúc bấy giờ là: Toàn dân tham gia củng cố nền độc lập, chống giặc ngoại xâm.
Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử ngày 6/1/1946, bầu ra Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa là thắng lợi của tinh thần yêu nước, của sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, thể hiện ý chí, nguyện vọng quyết tâm xây dựng và bảo vệ chế độ mới của toàn thể nhân dân Việt Nam, phấn đấu cho một quốc gia độc lập, thống nhất, vì cuộc sống hòa bình, tự do, hạnh phúc. Làm thất bại một bước quan trọng âm mưu tiêu diệt cách mạng Việt Nam của các thế lực phản động trong và ngoài nước. Đó là thắng lợi của chế độ mới, của chính thể dân chủ cộng hòa lần đầu tiên được thiết lập trên đất nước ta. Đó là thắng lợi của đường lối cách mạng đúng đắn, của chính sách đại đoàn kết toàn dân tộc của Đảng và Bác Hồ. Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử đã chứng minh sự giác ngộ chính trị của các tầng lớp nhân dân - lần đầu tiên thực hiện quyền làm chủ đất nước và xã hội qua lá phiếu bầu ra những đại biểu của mình. Bác Hồ đã nhận định về thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử: “Nó là kết quả của sự đoàn kết anh dũng phấn đấu của toàn thể đồng bào Việt Nam ta, sự đoàn kết, anh dũng phấn đấu của toàn thể đồng bào không kể già trẻ, lớn, bé, gồm tất cả các tôn giáo, tất cả các dân tộc trên bờ cõi Việt Nam doàn kết chặt chẽ thành một khối, hy sinh không sợ nguy hiểm tranh lấy nền độc lập cho Tổ quốc”. Kết quả đó tạo nên cơ sở pháp lý cho cuộc đấu tranh chính trị, ngoại giao của Chính phủ ta.
Sau cuộc Tổng tuyển cử thắng lợi, ngày 2/3/1946, Quốc hội khóa I tiến hành kỳ họp đầu tiên, Bác Hồ thay mặt Chính phủ đề nghị Quốc hội mở rộng số đại biểu thêm 70 người không qua bầu cử để dành cho (Việt Nam Quốc dân đảng 50 người và Việt Nam cách mệnh đồng minh hội 20 người). Quốc hội đã thông qua đề nghị này để tỏ rõ sự đoàn kết toàn dân tộc.
Quốc hội khóa I đã thông qua Tuyên ngôn của Quốc hội. Tuyên ngôn tuyên bố với quốc dân Việt Nam và nhân dân thế giới rằng: Chủ quyền của nước Việt Nam độc lập thuộc về toàn thể nhân dân Việt Nam. Vận mệnh quốc gia Việt Nam là ở trong tay Quốc hội Việt Nam. Chính thể của nước Việt Nam là chính thể dân chủ cộng hòa, có nhiệm vụ bảo vệ tự do và mưu đồ hạnh phúc cho mọi tầng lớp nhân dân. Quốc hội đã bầu Ban Thường trực, gồm 15 ủy viên chính thức và 3 ủy viên dự khuyết để thay mặt Quốc hội thực hiện nhiệm vụ của Quốc hội. Quốc hội đã nhất trí bầu cụ Hồ Chí Minh làm Chủ tịch Chính phủ liên hiệp kháng chiến; bầu cụ Nguyễn Văn Tố làm Trưởng ban Thường trực Quốc hội.
Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử ngày 6/1/1946 và kỳ họp đầu tiên của Quốc hội khóa I khẳng định sự trưởng thành và lớn mạnh của Nhà nước cách mạng Việt Nam. Thể thức bầu cử là phổ thông đầu phiếu, trực tiếp và bí mật (bỏ phiếu kín) là thật sự dân chủ. Ngay từ buổi đầu mới hình thành, Quốc hội đã thực sự là cơ quan quyền lực của toàn thể quốc dân Việt Nam. Quốc hội thực hiện quyền lập pháp mà nhiệm vụ trọng tâm là soạn thảo Hiến pháp. Cơ quan hành pháp là Chính phủ do Quốc hội cử ra để điều hành đất nước, được tăng cường cả về chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức bộ máy. Đó là chính quyền được xây dựng trên cơ sở pháp lý vững chắc và được toàn thể quốc dân ủng hộ, đặt nền móng vững chắc để xây dựng Nhà nước của dân, do dân, vì dân theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
75 năm đã qua, ngày 6/1/1946 đã đi vào lịch sử của dân tộc ta, Quốc hội Việt Nam đến nay đã tiến hành 14 cuộc bầu cử và chủ nhật ngày 23/5/2021 tới đây, Quốc hội tiến hành cuộc bầu cử thứ 15 để bầu Quốc hội khóa XV và bầu cử HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021 - 2026. Kế thừa và phát huy giá trị lịch sử của cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên, các cuộc bầu cử Quốc hội tiếp theo luôn thể hiện quyết tâm và ý chí độc lập tự do, giữ vững chủ quyền dân tộc của nhân dân ta, tự mình sáng suốt lựa chọn người đại diện chân chính của mình vào Quốc hội, tự mình quyết định tham gia vào việc xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân.
Việt Thanh
