Căng Bắc Mê.
Vùng đất ghi dấu những năm tháng đấu tranh kiên cường
Theo các tư liệu lịch sử, Căng Bắc Mê được thực dân Pháp xây dựng từ những năm 1939–1940 (những năm đầu thế kỷ XX) nhằm giam giữ, quản thúc các chiến sĩ cách mạng chưa bị kết án nhằm trấn áp và uy hiếp phong trào cách mạng. Căng Bắc Mê có diện tích khoảng 2.500m2, nằm ở vị trí hiểm trở, giữa rừng núi hoang vu, ba bề là núi đá, phía trước là sông Gâm – thuận lợi cho việc canh phòng, cô lập tù nhân. Nơi đây từng được ví như “địa ngục giữa đại ngàn”, bởi điều kiện sinh hoạt khắc nghiệt, khí hậu khắc khổ và sự giám sát tàn bạo của quân cai ngục.
Với hệ thống nhà giam, vọng gác, nhà làm việc, nhà thông tin, nhà kho… xung quanh có hệ thống tường thành bảo vệ kiên cố, xây dựng bằng đá tảng, dài khoảng 190m, cao 2m, dày 40cm; cứ 10m lại có một lỗ châu mai hình vuông. Khu nhà giam biệt lập, hoang vắng, được bao bọc xung quanh bởi những ngọn núi cao, rừng già và điều kiện khắc nghiệt của nhà tù đế quốc, nên tù nhân rất khó trốn thoát.
Nhà Trung tâm.
Trong hai năm 1940 – 1941, thực dân Pháp đã đưa hai đợt tù nhân về đây, với khoảng 300 người, trong đó có đảng viên Đảng Cộng sản và những chiến sĩ yêu nước bị bắt từ các nhà tù Sơn La, Phú Thọ, Hỏa Lò… lên đây để giam giữ. Trong đó có các đồng chí cộng sản tiêu biểu, có tầm ảnh hưởng lớn đến phong trào cách mạng lúc bấy giờ như Xuân Thủy, Nguyên Hồng, Khuất Duy Tiến, Phan Bôi (Hoàng Hữu Nam), Trần Cung (Nguyễn Ngọc Cư), Hoàng Bắc Dũng, Lê Giản, Đặng Việt Châu… Dù bị tra tấn dã man, gông cùm, xiềng xích nhưng các chiến sĩ cộng sản vẫn kiên trung, giữ vững khí tiết, âm thầm biến nhà tù thành “trường học cách mạng”. Trong bóng tối ngục tù, họ vẫn bí mật tổ chức học tập, truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, khích lệ tinh thần đấu tranh và hun đúc lòng yêu nước. Căng Bắc Mê vì thế không chỉ là nơi giam cầm, mà còn là ngọn lửa hun đúc ý chí cách mạng cho bao thế hệ chiến sĩ.
Những chiến sĩ cộng sản kiên trung từng bị giam giữ tại Căng Bắc Mê.
Năm 1941, do sự phát triển mạnh mẽ của phong trào cách mạng vùng biên giới và sự tăng cường đoàn kết, đấu tranh quyết liệt của các tù nhân ở Căng Bắc Mê. Cuối năm 1942, lo sợ phong trào cách mạng đang lan rộng ở các tỉnh biên giới, sợ sự ảnh hưởng của tù nhân đến người dân Bắc Mê, thực dân Pháp đã phải chuyển những tù nhân đi nơi khác giam giữ, nơi đây chỉ còn lực lượng lính khố xanh trấn giữ. Ngày 28/3/1945, Căng Bắc Mê được giải phóng. Di tích lịch sử - văn hóa Căng Bắc Mê hiện nay còn lại gồm 2 khu vực: Nhà trung tâm căng (nằm trên núi Rồng) và nhà Bang tá (ở đối diện bên kia sông Gâm). Thời kỳ cai trị của thực dân Pháp, việc di chuyển giữa nhà Bang tá với nhà trung tâm Căng chủ yếu bằng thuyền, mảng chạy bằng ròng rọc có dây cáp nối liền hai bờ sông Gâm, mố cầu dây cáp đã bị lũ phá hủy. Cách nhà trung tâm Căng khoảng 14km còn di tích Kho Muối muối (thuộc thôn Bản Noong, xã Lạc Nông cũ). Kho thực dân Pháp xây dựng dùng để làm nơi trung chuyển hàng hóa, chủ yếu là muối, phục vụ cho việc buôn bán và cung cấp cho Căng.
Dấu tích còn mãi cùng năm tháng
Hiện nay về mặt cấu trúc, di tích lịch sử Căng Bắc Mê không còn nguyên vẹn như xưa, nhưng những dấu tích về tinh thần cách mạng kiên cường, lạc quan, sức chiến đấu bền bỉ của những chiến sĩ cộng sản trong nhà tù đế quốc và nhiều hiện vật đã được chính quyền, nhân dân nơi đây lưu giữ, bảo tồn. Toàn bộ di tích Căng Bắc Mê là một không gian tĩnh lặng, trầm mặc, cổ kính với nhiều cây cổ thụ xúm xuê và rêu phong bao phủ.
Xác định rõ vị trí lịch sử, ý nghĩa văn hóa của di tích trong việc giáo dục, rèn luyện ý chí kiên trung, tinh thần đấu tranh cách mạng, lòng yêu nước; hiểu biết về lịch sử địa phương cũng như phát huy những giá trị truyền thống cho thế hệ trẻ và cho mai sau. Năm 1992, Căng Bắc Mê được Bộ Văn hóa, Thông tin và Thể thao công nhận là Di tích lịch sử quốc gia theo Quyết định số 97/QĐ-BVHTT ngày 21/01/1992.
Căng Bắc Mê được ứng dụng công nghệ số vào công tác tuyên truyền.
Năm 2003 và 2009, di tích lịch sử Căng Bắc Mê được tỉnh Hà Giang trùng tu, tôn tạo nhằm bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử cách mạng, phục vụ nhân dân tham quan, học tập truyền thống cách mạng, phát triển du lịch địa phương, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân.
Nhằm giúp người dân và du khách dễ dàng tiếp cận, tìm hiểu về giá trị lịch sử của di tích Căng Bắc Mê, năm 2021, tỉnh Hà Giang cũ đã đầu tư kinh phí trùng tu, tôn tạo và đưa ứng dụng công nghệ số vào công tác tuyên truyền và quảng bá di tích. Theo đó, hệ thống mã QR đã được gắn tại các điểm di tích chính, giúp du khách chỉ cần quét mã bằng điện thoại là có thể truy cập ngay thông tin, hình ảnh tư liệu, bản đồ số và thuyết minh tự động về lịch sử hình thành, quá trình đấu tranh của các chiến sĩ cách mạng tại Căng Bắc Mê.
Nhờ những bước đi sáng tạo đó, Căng Bắc Mê đang dần được “đánh thức” trong không gian số, trở thành điểm đến hấp dẫn trong hành trình tìm về nguồn cội, nơi lịch sử được tái hiện sống động bằng công nghệ của thời đại 4.0.
Căng Bắc Mê được hướng dẫn viên giới thiệu bằng công nghệ số 3D.
Theo đồng chí Lê Minh Căn, Chủ tịch UBND xã cho biết: “Căng Bắc Mê không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương, mà còn là ‘địa chỉ đỏ’ giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ. Chính quyền xã xác định bảo tồn di tích là nhiệm vụ thường xuyên, gắn với phát triển kinh tế – xã hội và xây dựng nông thôn mới. Chúng tôi đã huy động các tổ chức đoàn thể, đặc biệt là Đoàn Thanh niên và Hội Phụ nữ, cùng chung tay chăm sóc, vệ sinh, trồng hoa, tạo cảnh quan xanh – sạch – đẹp quanh khu di tích”.
Bên cạnh đó, xã Yên Cường cũng phối hợp với các trường học trên địa bàn tổ chức các buổi ngoại khóa, hành trình về nguồn, giúp học sinh hiểu hơn về truyền thống đấu tranh cách mạng, bồi đắp lòng tự hào dân tộc. Các hoạt động “Uống nước nhớ nguồn”, dâng hương tưởng niệm các chiến sĩ cách mạng được duy trì thường xuyên, trở thành nét đẹp văn hóa của địa phương.
Du khách đến thăm quan và tìm hiểu giá trị lịch sử tại Căng Bắc Mê.
Có thể nói, Căng Bắc Mê hôm nay không chỉ là nơi lưu giữ ký ức lịch sử, mà còn là biểu tượng của ý chí tự cường dân tộc, là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của tinh thần cách mạng Việt Nam. Tin tưởng rằng với sự quan tâm, vào cuộc đồng bộ của cấp ủy, chính quyền và nhân dân, Căng Bắc Mê sẽ trở thành điểm đến văn hóa – lịch sử hấp dẫn, góp phần lan tỏa giá trị truyền thống cách mạng và khơi dậy niềm tự hào về quê hương anh hùng cách mạng.
Biên tập viên Cổng TTĐT tỉnh
