Cốm nếp - đặc sản của người Tày Tuyên Quang.
Tinh hoa từ “hạt ngọc trời”
Để tìm hiểu rõ hơn về nghề làm cốm của người Tày Tuyên Quang, chúng tôi đã có dịp theo chân bà Nguyễn Thị Táo, xã Bắc Quang - một trong những người làm cốm lâu năm cho biết: Để có được những hạt cốm xanh, dẻo, ngọt, điều quan trọng nhất là chọn đúng độ lúa. Phải là những bông nếp tròn chắc, thân còn xanh, bấm ra hạt vẫn còn sữa. Lúa non quá thì khi giã cốm bị nát, còn già thì cốm cứng, mất độ dẻo”.
Cốm được nướng và giã thủ công.
Các công đoạn trong quá trình làm Cốm như tuốt bông, sấy, giã đến sàng vỏ, đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm. Người Tày vẫn giữ phương pháp thủ công truyền thống: Bó lúa thành từng nắm nhỏ, sấy trên phên tre tươi bằng bếp củi, đảo đều tay để hạt chín vừa, không rụng, không cháy. Khi hạt lúa bắt đầu tỏa hương, phát ra tiếng “tí tách” là lúc người làm cốm nhận biết lúa đã chín tới. Sau khi sấy xong, lúa được cạo, giã, sàng nhiều lần, đến khi còn lại những hạt cốm dẹt, mỏng, xanh màu mạ non, dẻo thơm đặc trưng.
Cũng như người Tày ở xã Bắc Quang, những năm gần đây, xã Thuận Hòa, xã Vị Xuyên, Xuân Giang, Na Hang, Lâm Bình đã trở thành “điểm sáng” trong phát triển nghề làm Cốm truyền thống.
Cốm được người dân xã Thuận Hòa bán với giá 80kg/1 kg.
Cứ mỗi độ thu về, người dân xã Thuận Hòa lại tất bật làm những mẻ cốm thơm ngon bày bán tại các tuyến đường, tuyến phố của phường Hà Giang 1, 2 cho người dân và du khách thưởng thức. Cốm Thuận Hòa mang sắc xanh non, dẻo, mềm, vị ngọt dịu, đậm đà hương quê. Hai năm trở lại đây, cấp ủy, chính quyền địa phương đã xây dựng thương hiệu bằng cách tổ chức Hội thi giã Cốm cho các thôn nhằm bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền thống của người dân tộc Tày nơi đây. Việc tổ chức Lễ hội cũng đã góp phần thu hút đông đảo du khách trong và ngoài địa bàn đến thăm dự.
Theo thống kê của xã Thuận Hòa, mỗi vụ Cốm, các hộ làm nghề có thể thu nhập từ 15 – 20 triệu đồng, góp phần cải thiện đời sống người dân. Giá bán Cốm dao động từ 85.000 – 100.000 đồng/kg, hoặc từ 15.000 – 20.000 đồng/bơ. Cốm không chỉ mang lại nguồn thu ổn định mà còn giúp bảo tồn nét đẹp văn hóa của người Tày, khi các thế hệ vẫn cùng nhau giữ nghề, dạy nghề cho con cháu.
Theo bà Lang Thị Hằng, xã Thuận Hòa cho biết: “Làm cốm vất vả lắm, nhưng vui vì hàng năm cứ đến cuối tháng 9, đầu tháng 10 là người dân trong xã lại làm Cốm bán. Rất nhiều người tìm mua, có những đơn hàng được chúng tôi gửi đi tận Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh. Khách hàng thích Cốm ở đây vì hạt gạo mềm, thơm, dẻo, ngọt, bùi. Thấy khách ăn khen ngon là mình có động lực giữ nghề”.
Bà Hằng cũng chia sẻ thêm: “Với người dân vùng cao, cốm còn có ý nghĩa tâm linh, tượng trưng cho sự biết ơn trời đất. Trước khi bước vào mùa gặt, người nông dân thường dâng những hạt Cốm đầu mùa lên bàn thờ tổ tiên, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu”.
Người dân xã Thuận Hòa tổ chức Lễ hội giã Cốm hàng năm, thu hút được đông đảo bà con, nhân dân và du khách tham gia.
Giữ hồn cốm trong nhịp sống mới
Dù chịu nhiều tác động của cuộc sống hiện đại, nhưng ở Tuyên Quang, đặc biệt là tại Na Hang, Lâm Bình, Bắc Quang, Vị Xuyên, Bắc Mê, Thuận Hòa … nghề làm Cốm vẫn được gìn giữ như báu vật. Nhiều gia đình đã chủ động đưa sản phẩm Cốm ra thị trường, xây dựng thương hiệu riêng, đóng gói đẹp mắt để phục vụ khách du lịch. Tại các điểm du lịch du khách dễ dàng bắt gặp Cốm được bán như một món quà quê – giản dị mà quý giá.
Cốm Tuyên Quang không chỉ được dùng ăn tươi, mà còn được chế biến thành nhiều món ngon: Bánh Cốm, Xôi Cốm, Chè Cốm, Chả Cốm, Cốm rang… Mỗi món mang một hương vị khác nhau, nhưng đều lưu giữ vị ngọt thanh, dẻo thơm, đặc trưng của nếp vùng cao.
Theo chị Nguyễn Thị Phương, phường Hà Giang 2 cho biết: "Hằng năm cứ đến đầu tháng 10 là tôi lại mua Cốm của bà con về ăn. Cốm của xã Thuận Hòa mấy năm nay trở thành thương hiệu của vùng này. Các hạt Cốm mua về ăn rất dẻo, thơm, ngọt, giá cả thì phải chăng. Trẻ con nhà tôi rất thích".
Hiện nay, nhiều địa phương đang nỗ lực đưa nghề làm Cốm vào chương trình “mỗi xã một sản phẩm – OCOP”, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, gắn sản xuất với du lịch trải nghiệm. Đây được xem là hướng đi mới nhằm quảng bá du lịch và là cách truyền dậy kinh nghiệm cho thế hệ trẻ và thực khách hiểu và yêu hơn nét đẹp văn hóa ẩm thực Tuyên Quang.
Ban Biên tập Cổng TTĐT tỉnh
